Βόρειος Ήπειρος

Το γλυπτό «Η Βόρειος Ήπειρος» κινείται στα πλαίσια του συμβολισμού ιδανικών και εννοιών. Εγκατεστημένο από το 1953 στον πεζόδρομο της οδού Τοσίτσα, εικονίζει μια γυναίκα με δεμένα πισθάγκωνα τα χέρια, που πεσμένη στο έδαφος προσπαθεί να ξεφύγει. Στηρίζει το πάνω μέρος του κορμού της στον δεξί αγκώνα, ενώ το κεφάλι στέκεται ψηλά, θέλοντας πιθανόν να περάσει το μήνυμα ότι η Βόρειος Ήπειρος μπορεί να είναι υποδουλωμένη αλλά «κρατάει το κεφάλι ψηλά» γιατί έχει περηφάνεια. Ο καλλιτέχνης, με την ανθρώπινη μορφή που παρουσιάζει, προσπαθεί να συμβολίσει τη σκλαβωμένη περιοχή της Βορείου Ηπείρου. Προφανώς επηρεασμένος και από το πατριωτικό τραγούδι που έγινε γνωστό μετά τον εμφύλιο («Έχω μια αδελφή κουκλίτσα αληθινή, τη λεν’ Βόρειο Ήπειρο…). Το γλυπτό έδωσε την αφορμή στην Κική Δημουλά να γράψει το ποίημα «Σημείο Αναγνωρίσεως». Κι ενώ το γλυπτό παρουσιάζει με τη μορφή μιας αλυσοδεμένης γυναίκας μια αλύτρωτη περιοχή της ελληνικής γης, μέσα από τους στίχους της ποιήτριας συμβολίζει κάθε καταπιεσμένη γυναίκα που δεν μπορεί να κατακτήσει ελευθερίες. Το ποίημα βρίσκεται στη συλλογή «Το λίγο του κόσμου» και από τη δημοσίευσή του το 1971 ταυτίστηκε γρήγορα με το συγκεκριμένο γλυπτό.Το γλυπτό αποτελεί δωρεά του καλλιτέχνη στον Δήμο Αθηναίων. Τα επίσημα αποκαλυπτήρια έγιναν 22.2.1953. Στην πίσω όψη της βάσης, εγχάρακτη η επιγραφή «ΕΠΟΙΗΣΕ ΚΑΙ ΕΧΑΡΙΣΕ ΣΤΟ ΔΗΜΟ ΑΘΗΝΑΙΩΝ ΚΩΣΤ. ΣΕΦΕΡΛΗΣ ΛΑΚΕΔΑΙΜΟΝΙΟΣ 1951». 

 

Σημεῖο Ἀναγνωρίσεως

ἄγαλμα γυναίκας μέ δεμένα χέρια

	Ὅλοι σέ λένε κατευθείαν ἄγαλμα, ἐγώ σέ πρσφωνῶ γυναίκα κατευθείαν. Στολίζεις κάποιο πάρκο1. Ἀπό μακριά ἐξαπατᾶς.
5	Θαρρεῖ κανείς πώς ἔχεις ἐλαφρά ἀνακαθήσει νά θυμηθεῖς ἕνα ὡραῖο ὄνειρο πού εἶδες, πώς παίρνεις φόρα νά τό ζήσεις. Ἀπό κοντά ξεκαθαρίζει τό ὄνειρο: δεμένα εἶναι πισθάγκωνα τά χέρια σου
10	μ' ἕνα σκοινί μαρμάρινο κι ἡ στάση σου εἶναι ἡ θέλησή σου κάτι νά σέ βοηθήσει νά ξεφύγεις τήν ἀγωνία τοῦ αἰχμάλωτου. Ἔτσι σέ παραγγείλανε στό γλύπτη:
15	αἰχμάλωτη. Δέν μπορεῖς οὔτε μιά βροχή νά ζυγίσεις στό χέρι σου, οὔτε μιά ἐλαφριά μαργαρίτα. Δεμένα εἶναι τά χέρια σου.
20	Καί δέν εἶν' τό μάρμαρο μόνο ὁ Ἄργος.2 Ἄν κάτι πήγαινε ν' ἀλλάξει στήν πορεία τῶν μαρμάρων, ἄν ἄρχιζαν τ' ἀγάλματα ἀγῶνες γιά ἐλευθερίες καί ἰσότητες,
25	ὅπως οἱ δοῦλοι, οἱ νεκροί καί τό αἴσθημά μας, ἐσύ θά πορευόσουνα μές στήν κοσμογονία τῶν μαρμάρων
30	μέ δεμένα πάλι τά χέρια, αἰχμάλωτη. Ὅλοι σέ λένε κατευθείαν ἄγαλμα, ἐγώ σέ λέω γυναίκα ἀμέσως. Ὄχι γιατί γυναίκα σέ παρέδωσε στό μάρμαρο ὁ γλύπτης
35	κι ὑπόσχονται οἱ γοφοί σου εὐγονία3 ἀγαλμάτων, καλή σοδειά ἀκινησίας. Γιά τά δεμένα χέρια σου, πού ἔχεις ὅσους πολλούς αἰῶνες σέ γνωρίζω,
40	σέ λέω γυναίκα. Σέ λέω γυναίκα γιατ' εἶσ’ αἰχμάλωτη.
	(Τό λίγο τοῦ κόσμου, 1971)

---

1. Πρόκειται για το μαρμάρινο γλυπτό του Κωνσταντίνου Σεφερλή «Η Βόρειος Ήπειρος» (1951) που βρίσκεται στην Πλατεία Τοσίτσα της Αθήνας, στο πάρκο μεταξύ Πολυτεχνείου και Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου (βλ. σχετική εικόνα, σ. 102). Η αναφορά στο εξωκειμενικό αυτό στοιχείο γίνεται, επειδή στο ποίημα η παράσταση της αλυσοδεμένης γυναίκας προσλαμβάνεται όχι ως ιστορική και εθνική αλληγορία, αλλά ως σύμβολο της κοινωνικής καταπίεσης του γυναικείου φύλου. Το τελευταίο μπορεί να γίνει αφορμή μιας ενδιαφέρουσας συζήτησης γύρω από την πρόσληψη του έργου της Τέχνης από το κοινό, του οποίου τον ρόλο παίζει στην προκειμένη περίπτωση η ποιήτρια.
2. Άργος· ο πανόπτης Άργος, το μυθικό τέρας με τα εκατό μάτια, στον οποίο η Ήρα είχε αναθέσει να κρατάει αιχμάλωτη (δεμένη σε ένα δέντρο) τη μυθική Ιώ. Αξίζει να σημειωθεί πως η Ιώ είναι το μυθικό σύμβολο της κατατρεγμένης γυναίκας.
3. ευγονία· η απόκτηση πολλών γόνων (παιδιών).